İsmet İnönü Evi (Müzesi) – Heybeliada

İsmet İnönü Evi (Müzesi)

Heybeliada tıpkı günümüzde olduğu gibi, sakinliği ve huzurlu ortamıyla yıllar önce de ünlü ve önemli isimlere ev sahipliği yapmıştır. Bundan yıllar önce ise bir siyasetçiye, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş yıllarında en önemli isimlerinden İsmet İnönü’ye yaşam alanı sunmuştur. Heybeliada İstanbul’un içinde fakat onun gürültüsünden uzak olmasıyla, İsmet Paşa’ya bir iyileşme ortamı olmuştur. Rahatsızlığından ötürü yurdun sıkıntısından arınması gerekmiş; buna çare olarak da ona, Heybeliada’da şu an müze haline getirilmiş bir köşk verilmiştir.

Bu yazımızda size, İsmet İnönü’nün Heybeliada yıllarından kesitleri, anıları, kısa da olsa zamanını geçirdiği evini sunuyoruz. Heybeliada’ya yolunuz düştüğünde mutlaka uğramanız gereken ve tarih kokan İsmet İnönü Müzesi’nin hikayesini ve temel bilgilerini burada bulabilirsiniz.

İsmet İnönü kimdir?

İsmet İnönü’nün Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu öncesi ve sonrasında etkinliğini anlatmak için sayfalarca bilgi aktarmamız gerekir. Bu yüzden sizlere, cephede asker olarak, siyasette ise bir devlet adamı olarak görev yapan İsmet İnönü hakkında bazı temel bilgileri derledik. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucularından İsmet Paşa’nın okul yıllarından savaş yıllarına ve siyaset yıllarından ölümüne kadar olan süreyi içeren kısa bilgiler mevcut.

Tam adıyla Mustafa İsmet İnönü Cumhuriyetin ilanından sonra Türkiye’nin ilk Başbakanı ve ikinci Cumhurbaşkanıdır. Hayatını Türk asker ve siyasetçi olarak geçiren İsmet İnönü’ye daha sonra CHP kurultayı tarafından, “Milli Şef” unvanı verilmiştir. 12 yıl boyunca kesintisiz olarak Başbakanlık yapmış ve ülkesine hizmet eden İnönü, Kurtuluş Savaşı’nın başından sonuna kadar Mustafa Kemal Atatürk’ün sağ kolu olarak görev almıştır.

1895 yılında Sivas Mülkiye İdadisi’nde öğretime başlayan İsmet İnönü, 1896’da buradan mezun olmuş; 1897 yılında ise İstanbul’daki Mühendishane İdadisi’ne girmiştir. Ardından, 1901 yılında Mühendishane-i Berri Hümayun’da okuyarak, 1903’da topçu teğmenlik ile mezun olmuştur. 1906 tarihinde, Erkan-ı Harbiye Mektebi’ni birincilikle bitirerek Kurmay Yüzbaşı sıfatıyla Edirne’deki 2. ordu’nun 8. Topçu Alayı’nda 3. Batarya Bölük Komutanı olarak kurmay stajını tamamlamıştır.

Ordudaki ilk yıllarında, 1908 yılında Hareket ordusu’nda görev alan İsmet Paşa, daha sonra yurdun birçok cephesinde savaştı. I. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı gibi ülkenin en kritik savaşlarında orduyu yönetti.

Kurtuluş mücadelemizin en büyük zaferlerinden biri olan 2. İnönü Zaferi sonrası Mustafa Kemal’den dünyada kimseye nasip olamayacak o tarihi övgüyü aldı. Ulu Önder Atatürk’ün İsmet İnönü’ye yolladığı kutlama telgrafındaki sözler tarihe böyle kazınmıştır.  (1.4.1921)

“Siz orada yalnız düşmanı değil, bir milletin makus talihini de yendiniz.”

Türkiye siyasetinde de aktif ve en önemli isimlerden biriydi. 29 Ekim 1923 tarihinde Cumhuriyetin ilan edilmesinde ve sonrasındaki yönetimde Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün yanında rol almıştır. 30 Ekim 1923’te Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk hükümetini kurarak şimdiki ismiyle Cumhuriyet Halk Partisi’nin Genel Başkan vekilliğini yürütmeye başladı. Siyasetin içinde geçirdiği birçok zor ve çalkantılı yılın ardından Türkiye Cumhuriyeti tarihinde anılan bir isim oldu. CHP genel başkanlığındaki 34 yılın ardından 8 Mayıs 1972 tarihinde, görevine veda eden İsmet Paşa, 14 Kasım 1972’de milletvekilliğinden de istifa etmiştir.

1973 yılının, 25 Aralık Salı gününde hayata gözlerini yumduğunda ise 89 yaşındaydı. Ölümünün ardından çıkarılan kararname ile 28 Aralık 1973 yılında Anıtkabir’deki İsmet İnönü mezar odasına defnedilmiştir.

İsmet İnönü’nün Heybeliada Hayatı

İsmet İnönü Heybeliada’daki Köşkü’nde fazla vakit geçirmese de orada Atatürk’ün desteğiyle hayat kurduğu o evde birçok anı biriktirdi. Heybeliada’da yaşadığı yıllar boyunca adalıların yoğun ilgisine uğrayan İsmet Paşa’dan geriye köşkündeki yaşamından izler kaldı. Heybeliada hayatında özellikle gençler ve çocuklar tarafından sevilen İnönü, evinin balkonundan selam verir, sokaktan geçenlerin selamlarını alır, onlarla sohbet ederdi. Evinin penceresinden onlarla konuşur, plajlara da onu sevenlerle, sokakta görüp peşine takılan gençlerle beraber gruplar halinde giderlerdi. 

Heybeliadalılarla iç içe yaşayan İsmet Paşa’nın akıllara “çivi gibi” çakılmış bir davranışı vardı ki, Halen İsmet İnönü ile anılıyor… İşte, Heybeliada’daki çivileme atlayışı ve onun samimi hikayesi..

Çivileme Efsanesi

Heybeliada ile kaşık Adası arasında, yıllar sonra bile anılacak atlayışını gerçekleştiren İsmet İnönü bugün arkasında bir efsane bırakmıştır. O zamanlarda TRT Haberlerinde bile gösterilen bu atlayış bir kült haline gelmiştir. Atlayış hikayesinin ardında ise Atatürk’ün bir yarış isteği ve İsmet Paşa’nın yüzmeyi öğrenme çabası yer alır.

Mustafa Kemal Atatürk’ün İsmet Paşa ile bir yüzme yarışmasına girme isteği üzerine, Paşa’nın yüzmeyi bilmediği ortaya çıkar. Böylece, İsmet İnönü Atatürk’ün ricasıyla bir hafta içinde yüzme öğrenmeye koyulur. O yıllarda Heybeliada Deniz Askeri Lisesi’nin sınıf subayı Ulvi Tekeş ile tanışan İsmet İnönü, hem onunla arkadaşlık kurar hem de onun yardımıyla yüzme öğrenmeye başlar.

Ulvi Tekeş ile Paşa, bir gün Heybeliada ve Kaşık Adası arasında derin bir mevkiye deniz motoru ile gitmişlerdir. Suya ilk atlayan isim ise Ulvi Tekeş olmuş, rahat bir şekilde yüzerken İsmet İnönü’ye onun da atlaması için seslenir.

– Sayın Paşam atlayın!

İsmet İnönü, Ulvi Tekeş’e nasıl atlayacağını sorar..

– Çivileme atlayacaksınız!

Bir panikle çırpınan Paşa’ya, Tekeş yardım eder ve Paşa da o günden sonra yüzmenin temel kurallarını öğrenir.

İsmet İnönü’nün Heybeliada anılarında ise bu atlayışa yer vermemek, aslında tüm hikayeyi yarım bırakmak olacaktır. O dönemde adada oldukça popüler olan İnönü, halkla iç içe yaşarken atlayışının meşhur olmasıyla iskelelerde tüm gözleri kendi üzerine çeker. Çivileme atlayışı ve halk ile denize girmesi zaman içinde ün salmış ve her yaz mevsiminin ilk atlayışını çekebilmek için gazeteler hazırda bekler hale gelmiş.

İnönü plaja indiğinde etrafını gençler sarar, bir tören havasında atlayışın yapılacağı iskeleye yürünür ve İsmet İnönü’nün çivilemesiyle beraber tüm gençler iskeleden suya atlarmış. İsmet Paşa gibi denize çivileme atlamayı sevdiğini söyleyen Erdal İnönü, babasına dair bir anısını şöyle anlatmıştır:

“Babamın Cumhurbaşkanlığı döneminde Florya Köşkü’nde de kaldık. Uzun bir mayosu vardı babamın, deniz kenarına gidince hemen çocuklar etrafını sararlardı. Bir defasında babam iskeleden atlayacaktı ki, çocuklar yine etrafını sardı. Ağırlığa dayanamayan tahta iskele çöktü, hep beraber suya düştüler.”

Heybeliada İsmet İnönü Müzesi

Peki İsmet Paşa nasıl bir evde yaşıyordu?

1924 yılında geçirdiği rahatsızlığın ardından, sessiz ve sakin bir istirahat uygun görülen İsmet Paşa, şuan müze olan evinde yıllarını geçirdi. Bu yapı ise günümüzde, Heybeliada’ya yolunuz düştüğünde mutlaka uğramanız gereken tarihi köşklerden biri. Eylül 1937’de başbakanlığının ardından uzun bir süre için yerleşmek isteyen İsmet İnönü, bu arzusuna ara vermek zorunda kalır. Ülkenin o zamanlardaki durumu İsmet Paşa’nın burada uzun yıllar istirahatine izin vermese de eşyaları ve yaşanmışlıklarıyla geride bir hayat bırakmıştır.

1938 ve 1950 yılları arasında henüz Cumhurbaşkanı iken onun için Florya ve Yalova uygun görülmüştür. Ancak, İsmet Paşa Heybeliada’dan hiç kopmamıştır. Heybeliada’nın sakin atmosferini yazları oraya giderek değerlendirmiştir. Maltepe’de Ömer’in evinden Heybeliada’ya gidilerek güzel yaz günlerinde burada vakit geçirilmiştir. 1950 ve 1960 yıllarında oldukça aktif kullanılan bu köşkün hikayesi de oldukça güzel. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda beraber savaşan iki ismin, Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet İnönü’nün, bu köşk üzerinde de samimi bir dayanışma örneği var. Heybeliada’da İsmet İnönü’nün bu köşkte bir hayat kurma hikayesi bu yüzden oldukça güzel bir anıya dayanıyor.

Heybeliada istirahati sırasında, Doğu’da Şeyh Sait isyanının başlamasıyla görevinin başına geçmek zorunda olan Paşa Ankara’ya gitti ve başbakanlık görevini tekrar üstlendi. Maltepe’deki ev, Paşa’nın siyasi aktifliği için daha kullanışlıydı. Ankara’ya olan seyahatlerde kolaylık sağlıyordu, bu yüzden Maltepe’de ikamet etmekteydi. Heybeliada’daki köşk ise onun için rahat bir nefes demekti. Yıllar sonra İsmet İnönü ve ailesi kirada oturdukları evi satın almak istedi. Ancak, eşyalı talep etmeleri onlara 25 bin lira gibi yüksek bir sayıya mâl olacaktı. Atatürk ise evi eşyasız satın almalarını tavsiye etti.  Böylece, İsmet İnönü 9 bin 500 liraya evi satın aldı; eşyaları ise Atatürk onlara hediye etti.

İnönü, Heybeliada Günlerini Nasıl Geçirirdi?

Köşkte geçen günlerin düzeni ve sakinliği, adalıların İsmet Paşa’ya olan sevgisiyle renklenir. Sabah plaja giden Paşa’nın ardına gençler takılır. Adalılar, Paşa’nın giydiği askılı mayoyu uzaktan tanırlar. Tahta iskelenin çevresinde toplanılır ve atlayış gerçekleştirilir. Mevhibe Hanım ise denizde vakit geçirdikleri sürenin her geçen gün uzadığını fark eder. Plajdan eve dönüşte faytonları kullanan aile daha sonra odalarına çekilir. İsmet Paşa, öğlen yemeğine kadar uyur. Öğle yemeğine büyük bir özenle hazırlanan İnönü daha sonra bir uyku daha çeker. Bu alışkanlığı herkesçe bilinen bir hâl almıştır, çoğu kişinin ise bu alışkanlığı benimsediği söylenir.

Akşamüzeri olduğunda balkon sefası yapılır, çay demlenir ve İsmet Paşa bu saatte konuklarını ağırlar. Akşam yemeklerine oldukça özen gösterir, her sabah tartılmaktadır. Bu alışkanlığının temelinde ise akşam yemeklerinin ardından iskele tarafında bulunan eczaneye yürüyüş olarak gitmesi ve orada tartılması yatmaktadır. Ardından, eve bir kantarlı terazi almıştır. Adanın esnaflarıyla sıkı bir ilişki içinde olan İsmet İnönü’nün bir de berberi vardır. Berberi Yani’yi her sabah evine çağırır; saçlarını kestireceğinde de çarşıdaki dükkanına giderdi.

Heybeliada İsmet İnönü Evi yalnızca bu anılara ev sahipliği yapmaz. İnönü’nün siyasi hayatına da tanıklık eder. 1950 ve 1960 yıllarında CHP, bir yenilgi içinde muhalefette bulunmakta, bu yüzden İnönü’nün işi ve davetlileri günlerinin çoğunu kaplamaktadır. Mevhibe Hanım’la birlikte ağırladıkları misafirlerin çoğu CHP’li politikacılar olmuştur. 1954 seçimlerinde işler CHP için kötüye gittiğinde siyasi hayatı ve Heybeliada hayatı birbirine girmiştir. Ziyaretçiler arasında Cumhuriyetçi Millet Partisi ve Hürriyet Partisi’nin önemli isimleri de eklenir. İşbirliği için İnönü’nün konuğu olanlara “ötekilerin delileriyle uğraşmaktan bıktım, bir de karşıma siz çıkmayın!” diye çıkışması da bu köşkte gerçekleşmiştir.

CHP genel sekreteri İsmail Rüştü Aksal ve eşi Jale Aksal, İsmet İnönü’nün Heybeliada’daki evinde sürekli bir konuktur. Bu akşamlardan birinde, İsmet İnönü Köşkü’nde “ortanın solu” fikri doğmuştur.

Yalnızca bununla sınırlı kalmamış, bu köşk birçok genç gazeteciyi ağırlamıştır. Burada birçok basın toplantısı düzenleyen İsmet İnönü’nün peşinde uzun süre kapıdan gitse bacadan geri gelen gazeteci gençler dolaşmıştır.

İsmet İnönü’nün Ardından…

1973 yılında Ankara’da bulunan Pembe Köşk’te hayata veda eden İsmet İnönü’nün ardından geride kalanlar için Heybeliada’daki köşkü kullanıma açmak oldukça zor olmuştur. İnönü’nün kaybından sonraki yazlarda ev kapalı kalmıştır. O yıllarda Kartal’da yaşayan Mevhibe Hanım ve ailesi için Heybeliada’daki ev hem bir hasret hem de hüzün demektir.

Alışma sürecinin ardından yazları bazen ev temizlettirilir, bu sırada da Mevhibe Hanım, Erdal ve eşi Sevinç Hanım da ziyarette bulunuyordu. Heybeliada İsmet İnönü Evi’ndeki hayatı Erdal ve Sevinç sahiplenmiş, onu canlı tutmuştur. Yılların getirdiği yıpranmaya maruz kalan güzel köşkü daha sonra zamanın acımasızlığı alıp götürmesin diye bir “Ev” haline getirmek uygun görüldü. Bir müze ya da kapalı bir yapı olmayacaktı. Adalarda evi bulunan önemli diğer isimlerin de sahip olduğu evleri gibi bir “İsmet İnönü Evi” haline getirilecektir.

Böylece İsmet İnönü Vakfı’na bağışlanan ev yıllar sonra bile korunmaya devam etmektedir.

İsmet İnönü Köşkü’nden Anılar

Refah Şehitleri Caddesi’nde bulunan İsmet İnönü Evi, hayatının Heybeliada’da geçen zamanındaki tüm detaylarıyla duruyor. Yapının asıl adı Mavromatakis’dir. Yüksek tavanları sahip ve etkileyici motiflere sahip bir yapıda olan Köşk, Rum mimarisine göre düzenlenmiş. Köşkün içinde dolaştıkça, ahşap el sanatlarının kullanımı dikkat çekici. Yapının bugüne kadar büyük bir zarar görmeden hem İsmet Paşa’ya hem de onun ardından sevenlerine hizmet verebilmesi, köşkün iskelet ve ana tabanlarının orijinali gibi korunmasıyla mümkün olmuştur. Köşkte bulunan kişisel eşyaların bakımı, o günkü halinden ödün vermesin diye düzenli olarak yapılmıştır. Düzenlemeler sırasında eşyaların yeri bile değiştirilmemiştir.

Girişi ilk katın salon bölümüne ve yemek masasına açılan müzenin dikkat çeken en güzel parçalarından bir tanesi ise duvarda asılı olan yağlı boya tablosudur. İhsan Selahattin uzman imzalı olan tablonun, 1941 senesinde yapıldığı belirtilmektedir. Yalnızca bu tablo değil evde kullanılan kişisel eşyalar da oldukça değerli. Özenle saklanmışlar. Özel bir bakıma tabî tutulan eşyalarda, her temel bakım işlemi orijinallerine sadık kalınarak yapılmaktadır.

Köşkün ikinci katı ise İsmet Paşa’nın Heybeliada yıllarına ve özel hayatına ait birçok fotoğraf bulunduruyor. Merdivenden başlayarak evi süsleyen fotoğraflarla yaşantısına tanık oluyoruz. İsmet Paşa’nın çivileme atlayışı da bu fotoğraflarla belgelenmiş oluyor.

Köşkün odalarında sergilenen ve dönemin giyim modasını yansıtan takımlar ise oldukça dikkat çekici. Duble paçasıyla erkek modasını yansıtan şık bir takım ya da Mevhibe Hanım’ın döpiyes takımıyla hem özel hayatlarından hem de dönemdeki giyim alışkanlıklarından haberdar olabiliyoruz. Ailenin kullandığı pijamaları da odalarda görebiliyoruz. Her biri kullanılmış ve ayrı ayrı hikayelere sahip kıyafetler, parfüm ve losyon şişeleri, tarak setleri, pijama takımları ve Mevhibe Hanım’ın kullandığı şahsi eşyalar her biri bize tarihten bir kapı bırakıyor.

Heybeliada İsmet İnönü Evi’ni gezmek aslında onların hayatı içine dahil olmak demek. Onun burada geçirdiği sakin ve zaman zaman hareketli günleri yakından tanımak, kullandığı eşyalara yakından bakmak bir zaman tüneli etkisi yaratıyor. İsmet İnönü Vakfı tarafından düzenli olarak bakımı yapılan ve orijinaline saygı duyularak korunan anıları görmek için ziyaret etmelisiniz. İsmet İnönü Evi’nin bahçesi ise zaman zaman canlı performanslara yer veriyor ve açık sergi alanı olarak da kullanılıyor.

Heybeliada İsmet İnönü Evi İletişim Bilgileri

Heybeliada İnönü Evi pazartesi günü hariç her gün saat 10.00-17.00 arasında açıktır.

Sanal Tur: https://www.ismetinonu.org.tr/heybeliada-ismet-inonu-evi/
Adres: Refah Şehitleri Cd. No:67 / Heybeliada
Telefon : 0216 351 84 49