Horoz Reis Büyükada’…

Horoz Reis Kimdir?

Ada yaşantısıyla, yardım severliğiyle ve en çok da karakteriyle tüm Büyükadalıların gönlünde taht kurmuş Horoz Reis’ten bahsetmeden Büyükada ruhunu tam anlamıyla yansıtmış olamayız. Bu yazımızda, Adil Bali’nin (2020) “Bu bir mersiye değildir: Arayıştır, Özlemdir, Saygıdır” (s. 5) şeklinde açılışını yaptığı kitabı Horoz Reis: Efsane Reis’in Büyükada Yılları adlı eserini inceledik. Horoz Reis’in karakterinin öne çıktığı, ada hayatının imrendirici samimiyeti ve çeşitli Büyükadalıları konu edinen eser sayesinde ilk olarak Horoz Reis’i sonrasında samimiyeti tanıyoruz. Adanın en büyük değerlerinden biri olan denize sevdalı balıkçı Horoz Reis’i gelecek nesillere tanıtmaya vesile olan Bali’ye teşekkür ediyoruz.

Horoz Reis & Efsane Reis’in Büyükada Yılları

Yazar: Adil Bali

• Adalı Yayınları
• Sayfa Sayısı: 170
• Ebat: 15 x 21
• Basım Yılı: 2020

Horoz Reis, her daim adalıların yardımına koşan, ciddi bir sağlık sorunu olduğunda onları anakaradaki hastanelere en şiddetli havalarda bir ufak teknesiyle götürmekten gocunmayan bir kahraman. Aslında biz, bir kahramanın hikayesini okuyoruz.

Belki de onun için en önemli şey hayır duası almaktı. Yardım ettiği kişilerden para talep etmez, onlardan hiçbir karşılık beklemez, aksine elinde avucundakini de onlara verirdi. Bir de kediler… kedileri çok severdi. Her akşam kedilere ciğer vermesinden bahseden Bali’de bu durumu küçük anektodlar ile kitabında ele alıyor. Horoz Reisin insan ve hayvan sevgisi, maddi dünyanın tüm değerlerinden çok daha üstündü, bu yüzden Büyükadalı bütün halk Horoz Reis’i giderek benimsemiş, geçirdikleri zaman boyunca sayıp sevmişlerdir.

Horoz Reis’in Büyükada’da Günleri

Horoz Reis’in ailesi ile oturduğu Palamut Sokak’ın Arabacılar Meydanı’na bakan 3 katlı evinde vakit geçirme imkanı olan ve ona daha sonra komşu olan yazar, Horoz Reis’in günlük rutinini anlatırken onun her sabah balığa çıkmadan evvel, tayfasını Nanos’un kafesinde topladığından, gün içinde kayıkhanesinde çalışarak akşamları eve dönerken kedileri beslediğinden bahsediyor. “… akşam evine gitmeden çarşıya, Hristo Nanos’un kahvehanesine uğrar; kahvesini, birkaç adalıyla sohbet ederek içer, yanına uğrayan bir iki kişinin cebine günlük harçlığını kimselere hissettirmeden bırakıverirdi” (Bali, 2020, s. 17). Bazı geceler ise aniden kapısı vurulan Horoz Reis, uykusundan uyanıyor “Geliyorum!” dedikten sonra olabilecek en hızlı şekilde yardıma ihtiyacı olan adalıların anakaraya ulaşımını sağlıyordu. Bali (2020) yaz aylarındaki rutinlerini ise “Her yıl yaz aylarında Horoz Reis, kıçtan takma Seagull motoruyla bizim aile ve kendi ailesini adanın arka koylarında pikniğe götürürdü. Bu artık bir gelenek olmuştu” (s. 59) sözleriyle anlatmıştır.

Dev cüsseli, herkesin gıpta ile başını yukarı ya çevirerek baktığı dev adamın en keyifli anı, Balıkçı Karlo Ververoğlu’nun kedileri başta olmak üzere, Büyükada’nın sevimli küçük sakinlerini beslediği an olarak anlatılmıştır. Adem Bali (2020), Horoz Reis’in kedi sevgisini “Horoz reisin çocukları yoktu, sokak kedileri her şeyleriydi.” (s. 19). Sözleri ile kısa ve öz anlatmıştır.

Yaşı küçük olan denize meraklı adalı çocukları teknesine bindirmek için ailelerinden bir izin kağıdı isteyecek kadar güvenliğe önem veren bir adam. Denizde başı derde girenlerin yardımına koşar, fırtınayla uğraşanların yanına ilk giden ise tüm kazancı kayıkhanesi olan Horoz Reis olmuştur. Yani, dev cüssesinin altında yatan o kocaman kalbi, insanlara yardım için kendini öne atan kişiliğinden de anlaşılıyordu.

Berç Yetvart, Horoz Lakabını Nasıl Alıyor?

Soyadı kanunu ile berbaber “Akdeniz” soyadını alan babası Artin bey’in Bayan İsguhi ile evliliğinden olan erkek çocuğu’nun adı Yetvart. Hanenin bir neşesi oluyor ve bazı günlerde babasıyla beraber balıkçılık yapıyor. O günlerden bir tanesinde, hava fırtınalı iken çıktığı yolculukta Yetvart’ın yanında tahtadan yapılma, horoz şeklinde bir oyuncağı var. İşte o oyuncağın fırtınalı havada denize düşmesi, Yetvart’ın sonraki hayatını da etkiliyor; Horoz Reis olarak anılmasının sebebi, oyuncağının arkasından saatlerce ağlaması!

Gel zaman git zaman bu lakap iyice yerine oturuyor, balıkçılık yaptığı dönemde herkes onu Horoz Reis olarak çağırıyor. Büyükadalılar arasında büyük değer verile bu güzel adamın anısına daha sonra Horoz Reis Çay Bahçesi yapılıyor. Zaten kayıkhanenin bulunduğu koca kumsal limanına Horoz’un yeri deniyor.

“Ağzından ‘Denizde boğulayım’ sözü hiç düşmezdi”

Böyle yazıyor Adil Bali. Ömrü boyunca denizle haşır neşir olan, geçimini denizden sağlayan, hatta çocukluğundan itibaren hayatını geçireceği lakabını kazanmakta bile denize borçlu. 100 yıl öncesine kadar bir Rum balıkçı adası Büyükada, 1900lü yılların başında sayısı 1350’leri bulan Rum aileye ev sahipliği ediyordu. Horoz Reis de aileden bu gelenekle yetişmiş, ömrünü denize vermişti. Zaten denizde vakit geçirmeyi çok seviyor, işini en güzel şekilde icra ediyordu. Adanın en iyi Kırlangıç avcısıydı. Çalıştığı insanlar ondan her zaman saygıyla bahsetmişti.. Ara Güler’in “atom alimi” dediği fotoğrafçı Yılmaz (Yani) Kanini, Horoz Reis’in en güzel siyah beyaz fotoğraflarını o çalışırken çekti. Bugün biz de o fotoğraflardan Horoz Reis’i tanıyoruz.

Adanın Sivil Yardım 3’lüsü…

Doktor Yorgo Çiropulos ve Bisikletçi Maça Bey, Horoz Reis’in kahramanlık hikayesinde diğer iki kahraman.. Bir yerde adalıların sağlığını korumak için çalışan Doktor Yorgo, diğer yerde artık adanın cankurtaranı olmuş Horoz Reis ve solunum sıkıntısı olan adalıların anakaraya kadar güvenle gitmesini sağlayacak oksijen tüpü yardımını sağlayan Bisikletçi Maça Bey…

Büyükada’nın adeta bir cankurtaranı olmuşlardı. Belki de Büyükada’da yaşadığı sırada en az uykuyu onlar uyumuştur çünkü gecenin sessizliğinde ortalığı inleten bağırışlara yine Horoz Reis başta olmak üzere ilk onlar koşar, anakaradaki hastanelere yetiştirilmesi gerekenlerin imdadına hemen yetişirlerdi. Bisikletçi Maça Bey hakkında yazar Bali (2020) “Gecenin bir saatinde kapısı çalındığında, bir hasta geldiğinde 15 dakikada kumsalda, sahilde Horoz’un teknesinin yanında idi. Hastaya oksijen tüpü takıp, Doktor Yorgo Çiropoulos, Horoz Reis ve Maça Bey beraber gece gündüz fırtına sis demeden karşıya hasta taşıyorlardı” (s.76). Horoz Reis, adalıları, gecenin herhangi bir saatinde bıkmadan, usanmadan ve hiçbir çıkar beklemeden Maltepe ve Kartal’daki hastanelere yetiştirdi uzun yıllar. Hatta öyle eli açıktı ki, hastaneye götürdüğü kişilerin cebine para koyar; taksi ve hastane masraflarını karşılardı. 1973 yılında kurtardığı kişiler arasında şimdilerde Adalar Belediyesi’nde çalışan Murat Güngör de var. Adil Bali ile yaptığı sohbette anlattığına göre boğazına fıstık kaçan ve nefes alamayan bu küçük çocuğun şuan hayatta olma sebebi, o gün Horoz Reis’in Büyükada’da olması.

Horoz Reis’in Hastalığı

Büyükadalıları derinden üzen, canlarından çok sevip benimsedikleri Horoz Reis’in yaşlanması, daha da acısı sağlığını herkesin gözü önünde yavaş yavaş yitirmesiydi. Ancak, hasta olmasına rağmen soğuk ve fırtınalı havalarda bile deniz sevdasını dinliyor, kayığına atlayıp karşı kıyıya gidiyordu. Daha sonraları ise Horoz Reis önceleri farketmediği, daha sonra üstünde durmadığı bir akrep sokması geçirmiş ve üzerine bir viski içmişti bu dev cüsseli adam.

Ancak daha sonra zatürre olduğu anlaşılmış, Horoz Reis’in akciğerleri su toplamıştı. Hastane odasında kalan Horoz Reis’ten acı haber gelince kimse inanmak istemese de acı gerçeği kabullendiler. Hatta onu hastaneye ziyarete giden fakat daha sonra Horoz Reis’in vefatını öğrenen Adil Bali, o anları “Arkadaşım Adnan Garip, Horoz Reis’e getirdiği kolonya şişesini yere fırlatıp kırdı ve başladı ağlamaya. Üç arkadaş şaşkındık. ‘Dev gibi adam nasıl ölür?’ diyerek ağlıyorduk.” (s. 117). Şeklinde anlatmıştır.

Horoz Reis, hastanede tedavi altındayken yatağında kalp krizi geçiriyor aslında… Onu Büyükadalılardan ayıran zatürre değil, kalbi oluyor. 1978 yılının 14 Aralık gününde, 52 yaşında vefat ediyor Horoz Reis.

Dev Adamın Cenazesi

Cenazesinde ise adalılar Ermeni Kilisesi’ni doldurup taşırıyor, naaşı omuzlar üzerinde taşınıyor. O, yalnızca Büyükada’da tanınan biri değil, iyiliği anakaranın kıyılarına hatta Yalova balıkçılarına kadar tanınan bir değerdi. Kartal kıyılarına toplanan küçüklü büyüklü çok sayıda teknenin konvoy halinde onu Büyükada’ya getirmesi, kayıkhanesinin bulunduğu kumsala yanaşınca ise kıyıda bekleyen adalıların büyük bir hüzün içinde cenaze konvoyuna katılması da Horoz Reis’in herkese yeten kalbinin bir geri dönüşüydü.

Çınar Meydanı’ndaki ikinci evinin önünden geçirilerek Kınalıada’ya ulaştırıldığında, başlarında din adamlarının bulunduğu bir kalabalık onları bekliyordu. Dini inançlarına göre tabutun elde taşınması gerektiğini belirten din adamları, Horoz Reisi sevenlerin kargaşası arasında ortada kaldı ve cenaze omuzlar üzerinde taşındı. Kalabalık ve güzel bir dini tören ile Kınalıada Surp Kirkor Lusavoriç Ermeni Kilisesi Mezarlığına, 1970 yılında ölen annesinin yanına defnedildi.

Kayıkhanesinin bulunduğu arsanın karşı sokağına adı verildi.

Belediye binasında ve Adalar Müzesinde halen hatırası yaşatılıyor.

Adalar Belediyesinin ambulans teknesine Horoz Reis adı verildi.

Ölümünün üzerinden 41 yıl geçmesine rağmen tam 41. Yılında toplanan Horoz Reis’in sevenleri geçen yıllara rağmen aynı acıyı paylaşarak gözyaşları eşliğinde bir anma töreni de düzenlediler.

Horoz Reis karakteri, yaşantısı ve insanlar üzerindeki etkisi ile doğal bir liderdi. Büyükada’nın en büyük değerlerinden biri olarak yaşatılmayı hak ediyor ve yaşatılıyor da. Adil Bali’nin yazdığı Horoz Reis: Efsane Reisin Büyükada Yılları” isimli kitap ise 2020 yılında bile bize Horoz Reis’i tanıtıyor ve böyle güzel bir yaşantıyı örnek olarak önümüze seriyor.

Kitabın burada bahsetmediğimiz birçok farklı detayını, Horoz Reis hakkında adalılarla yapılan röportajları merak edenler ve Horoz Reis’in hayatı hakkında daha fazla bilgiye ulaşmak için kitabı edinmek isteyenlere: satın alma linki. Keyifli okumalar!